Friday 7 October 2016

MARTIN LUTHER

Martin Luther chu Kum zabi 16-na hun laia Christian Movement (a hnuah Protestant Reformation tih a ni)-ah German friar (Observant Augustinian), Catholic priest, professor of theology leh seminal figure a ni a. Pathian hremna lak ata himna chu Sumin an lei thin a, chu chu a do hle mai a ni.
Luther chuan chhandamna leh Vanrama kumkhaw nunna chu thil tha tih avanga neih theih a ni lo va, mahse, Isua Krista rin mai hi Pathian thilthlawn pek a ni tih hi a zirtir thin a ni. A theology chuan Roman Catholic Pope thuneihna a hmachhawn ta hle a. A chhan chu, Bible hi Pathian atanga hriatna kan hmuhna ber a ni a ti tlat mai a ni. Luther-a zirtirna hi Lutherans tih a ni.
Luther chuan Bible hi an hnam tawngin a letling a, chuvangchuan, Pathian thu hmuh a lo awlsam sawt ta mai a ni. Chu chuan kohhranah leh German culture-ah nghawng nasa tak a nei ta a ni. Chutih rualin, Pathian hla a phuahte pawhin kohhran hlasak te chenin a thlak danglam ta hle bawk a ni. Nupui atan Katharina von Bora chu a nei a, hei hian clerical marriage dan a siam zui ta a. Tichuan, Protestant priests (puithiam) te pawhin nupui an lo nei thei ve ta a ni.
Luther khan Jews (juda)-ho a mil vak lo va, a thuziakah pawh "Jewish synagogues (juda ho biak in) leh an inte chu tihchhiat ni rawh se, an sum te pawh laksak ni rawh se" tiin a sawi.
Martin Luther chu kum 1546-ah a thi a, Reformation theology a lo siam pawh a dikzia leh thatzia hriat a lo ni chho ta a ni. A thihna khum ngeiah khan, Luther chu, 'i Pathian ring chuan thih i inpeih reng em, a hminga i zirtirna te pawh kha i inpuang ngam chiah ang maw?" tiin an zawt a. Ani chuan, 'aw' tiin a thawk tawp dawnin a chhang a ni.
Birth and education
Martin Luther chu Hans Luder (or Ludher, later Luther) leh a nupui Margarethe te fa niin ni 10 November 1483 khan Eisleben, Saxony-ah a lo piang a. Hetih lai hian, helai hmun hi Holy Roman Empire vek a la ni. A tuk zingah Catholic kohhran danin baptisma a chang ta nghal a ni. An chhungkuain kum 1484 khan Mansfeld-ah an pem phei a. Chutah chuan a pa chu copper mines and smelter-a leaseholder a ni. Religious scholar, Martin Marty chuan Luther-a nu kha nu taima tak niin a sawi a. Mahse, a hnuah, Luther-a hmelmaten nawhchizuar angin an lo sawi leh a ni. Unau mipa leh hmeichhia pawh a nei nual a. A pa, Hans Luther hi chhungkaw tana thahnemngai leh mi tumruh tak a ni a. Martin pawh Latin schools, Mansfeld-ah a kaltir a, a hnuah kun 1497 khan, Magdeburg-ah a kaltir leh ta a ni. lay group hovin school-a 'Brethren of the Common Life' an siam pawh Luther chuan a chhim ve thin bawk a ni. Kum 1501 khan, kum 19 niin, University of Erfurt a zawm ve ta a, a hnuah, he University hi beerhouse leh whorehouse tiin a sawi a ni. Zing hma takah a tho thin a, tichuan,chu hun chu lehkha zirna hun atan leh a thlarau nun chau tihchak nan a hmang thin a ni. master's degree chu kum 1505-ah a hmu ve ta a ni. A pa duh dan angin Luther-a chu a University ngaiah chuan law school-ah a inziaklut ve bawk a ni. a hnuah, theology leh philosophy lamah kalin, Aristotle, William of Ockham, leh Gabriel Biel te thuziak a tuipui thu a sawi hial a ni.
Ni 2 July 1505 khan, an ina a hawng zuai hnuin, Sakawr chung chuangin university a pan leh a. Hetih lai hian khawpuite a ri dur dur a, Tek (lightning bolt) in a bul lawk a rawn deng dawt mai a. A hnua a pa hrilh danah chuan, thih a hlau hle thu a sawi. Chuta tang chuan law school chu bansanin, a lehkhabute a hralh a, Augustinian friary, Erfurt chu ni 17 July 1505-ah a zawm ve ta a ni.
Kum 1507-ah Puithiam atan nemngheh a ni a. Ni 9 march 1508-ah Bachelor's degree chu Biblical studies atangin a dawng. Bachelor's degree dang pawh kum 1509 khan a dawng bawk. Ni 19 October 1512 khan Doctor of Theology hlan a ni a, ni 21 October 1512 khan University of Wittenberg-ah theological faculty-a senate a ni. He dinhmunah hian a hun tam zawk chu a hmang ta a ni.
Kum 1516 khan Dominican friar leh papal commissioner nikawp, Johann Tetzel chu Roman Catholic Church-in Germany-ah sum peipun nan leh Rome khawpuia St. Peter's Basilica sak nan a, sual ngaihdam theihna (indulgences) hralh turin a tir a ni. Ni 31 October 1517 khan, Luther chuan bishop, Albert of Mainz chu lehkha a thawn a, a lehkha thawna thu inziak chu indulgences hralh a do thu a ni. A lehkha thawnah chuan "Indulgences chungchanga a hnialna" a dah tel a. Hei hi The Ninety-Five Theses tih a ni.
Martin Luther chuan, Ngaihdamna chu Pathian chauhvin a pe thei a, indulgences leitute chu hremna ata an him ang tih leh chu chuan chhandamna a pe thei nia sawitute chuan thil an tidik lo hle a ni a ti. Luther-a'n Isuaa chian nawn lehna a neih kha a thurin bulpui leh Reformation bulpui a ni.
A thuziak lar deuh deuh 3-te chu kum 1520 khan tlangzarh a ni a. Chungte chu:
1) To the Christian Nobility of the German Nation,
2) On the Babylonian Captivity of the Church,
3) On the Freedom of a Christian.
Martin Luther chuan Katharina von Bora chu nupuiah a nei a, an inneih lai hian Katharina chu kum 26 a ni a, Luther chu kum 41 mi a ni.
Organising the church : kum 1525 atanga 1529 vel khan supervisory church body a din a, Pathian biaka inkhawm dan thar a duang ta a ni. Tichuan, Luther-a kalphung chu Kros thu atanga harhchhuahna leh nun danglam neih a ni.
Protestant Reformation chu kum 1517 atanga 1648 vel bawr kha a ni a. Middle Ages lai khan, Roman Catholic kohhran chuan thil a tithei a, mipuite pawh a huikhawm hneh hle a ni. Chumiina a rahchhuah chu, Pope thuneihna a sang hle a, Pathian leh mihringte inkara palai ang hialin a lo thu ta a ni. Chutia kohhran a lo chungnun tak zelah chuan, kohhrana hruaitu lu leh khaipate chuan eirukna (corruption) an chelek nasa ta hle mai a, namen lovin an hausa a, mipui an thunun a ni der ta mai a ni. Chu mai bakah, Roman Catholic kohhran chuan building projects an buaipui avangin, sual ngaihdamna (indulgences) siamchawpin, mipui hnenah an hralh ta a. Hemi tello chuan vanram kai theih a ni lo tiin mipui thinlungah chi tha lo an tuh tlat ta mai a ni. Indulgences chu sual ngaihdamna ¡°tickets¡± a ni a, hei hi mipui an leitir ta thin a ni. Kohhran a lo len zel rualin in hmun lo ram neitute, milianho pawh an chungnung telh telh mai bawk a, mipui an hnuaichhiah a, a theih dan dana mipui ei zar zar an tum tlat zel a ni. Nakinah chuan chu thil tha lo tak duh lotu pawl chu an lo dingchhuak ve ta a, chungho chu Protestants tih an ni. German puithiam, Martin Luther chu Protestant movement hruaitu chu a ni a. He a movement din a member-te chu Lutherans tih an ni. Luther chuan Thesis 95 lai chu Biak in kawngkhar lu chungah a tar ta hmak mai a, chuta a sawi tlangpui chu kohhran eirukna a do thu a ni. Tichuan, chhandamna hi indulgences hmanga neih theih a ni lo va, mahse, zahngaihna kaltlanga dawn a ni zawk a ti ta a ni. He thil a tih avang hian, kohhran pawhin hniam lam a pan tan ta a. Luther-a ideas chu a lo darhzau ta hle mai a ni. Lutherans ho chuan Catholic kohhran atanga inla hrangin theology thar an kalpui ta a ni. Chutih rualin, John Calvin pawhin thusawi hmangi Protestant group chak tak a lo kaihruai ve mek bawk a ni. Ka'n sawi lawk ang a, tam takin kan la hriat loh takin, "Protestant" hi Catholic kohhran dova, duh lotute leh Catholic atanga pawl dang dintute tihna a ni. He kohhran siam thatna (Reformation) thleng avang hian, tuna kohhran hrang hrangte hi an lo piangchhuak ta bawk a ni.
Luther hi a kum tel tehmeuh a hriselna a tha lo tawh thin a. Kum 1531 atanga 1546 chhung phei kha chuan a hrisel lo zual hle a ni. Kum 1536-ah, a kal (kidney) a tha lo va, a phingah lung a awm a. Chutia a hrisel tak loh hnuah chuan a thin pawh a chhe ve deuh ta a niang, a thuziak leh thusawi pawh a rothap sawt ve hle a ni. Kum 1545 khan Luther chuan Market Church, Halle-ah vawi thum thu a sawi leh a. Hetah hian a thianpa, Justus Jonas nen Christmas an hmang nghal nghe nghe a ni.
A sermon hnuhnun ber chu a pianna hmun Eisleben-ah a ni a, ni 15 February 1546 khan a thih hma ni thum la awma a thusawi kha a ni. Apoplectic stroke an tih natnain a man ve ta a, a tawng thei ta lo va, a hnu ni 18 February 1546, zing dar 2:45-ah kum, 62 mi niin a pianna hmun Eisleben-ah a thi ta a ni. Castle Church, Wittenberg-a pulpit hnuaiah phum a ni a. Vuina hun chu a thian; Johannes Bugenhagen leh Philipp Melanchthon ten an kaihruai a ni.

No comments:

Post a Comment

Comments System